تَفرِش يکي از شهرهاي استان مرکزي در ايران است. شهر تفرش مرکز شهرستان تفرش است و در ميان حلقه‌اي از کوه‌ها قرار گرفته‌است. اين شهر حدوداً در 220 کيلومتري تهران جاي دارد.
ديرينگي اين شهر به پيش از اسلام مي‌رسد و نام آن که در اصل «گبرش» بوده و از «گبر» به معني زرتشتي مي‌آيد، گواهي بر اين مدعاست.
روستاهاي پيشين فَم و تَرخوران محله‌هاي اصلي شهر تفرش را تشکيل مي‌دهند. ديگر روستاها که اکنون محله‌هاي اين شهر هستند عبارت‌اند از: دادمرز، کوکان، دينجرد، طاد، آلويجان، قلعه محي الدين، طراران (بالا و پايين)، معين‌آباد، زاغَر و کوهين.
ميدان‌هاي اصلي شهر عبارتند از ميدان فم (باغ ملي)، ميدان آزادي، ميدان مطهري و ميدان شهرک. آرامگاه پرفسور محمود حسابي، بقعه شاهزاده احمد (روستاي کوهين)، و دانشگاه آزاد تفرش (در راه معين‌آباد) از نقاط ديدني شهر هستند.
دانشمندان و بزرگان
به نقل از اسناد و مدارک موجود و دست‌نوشته‌ها و ميراث به‌جامانده، تفرش و آشتيان خاستگاه انديشمندان، کاتبان و بزرگان زيادي بوده‌است. سواد اين شهر و منطقه از قديم در سطح بالايي قرار داشته و هنر خوشنويسي و منشي‌گري در آن رواج زيادي داشته‌است به طوري که در دوره قاجار خط و سياق‌نويسي را منحصر مردم اين ولايت دانسته‌اند که ميرزا و منشي به سراسر ايران به‌ويژه تهران و تبريز گسيل مي‌داشتند.
در دوران جديد نيز دانشوران گوناگوني از اين منطقه برخاسته‌اند که از جمله مي‌توان نام برد:
پروفسور محمود حسابي «پدر علم فيزيک نوين ايران»
نوشتار اصلي: محمود حسابي
استاد عباس سحاب «پدر علم جغرافياي ايران»
پروفسور احمد پارسا «پدر علم گياه‌شناسي ايران»
دکتر ابوالقاسم بهرامي «پدر علم ميکروب‌شناسي ايران»
استاد عبدالعظيم قريب گرکاني، پدر دستور زبان فارسي (اهل روستاي گرکان از توابع شهرستان آشتيان)
دکتر عبدالکريم قريب «پدر علم زمين‌شناسي ايران» (اهل روستاي گرکان از توابع شهرستان آشتيان)
دکتر محمد قريب «پدر علم پزشکي کودکان ايران» (اهل روستاي گرکان از توابع شهرستان آشتيان)
نظامي شاعرنامدار ايراني
فروغ فرخزاد شاعر بزرگ معاصر ايراني
شيخ طبرسي از بزرگان علماي اماميه در سده ششم
ميرزا تقي‌خان فراهاني ملقب به امير کبير صدر اعظم ناصرالدين شاه قاجار
ميرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهاني (1193 - 1251 ه.ق) صدراعظم محمدشاه قاجار، نيمه اول قرن سيزدهم هجري
رجبعلي منصور (1353 -1265)، ملقب به منصورالملک، نخست وزير دو دوره ايران
حسن علي منصور نخست وزير ايران فرزند رجبعلي منصور
ميرزا عيسي فراهاني معروف به قائم مقام اول، از منشيان و رجال بزرگ اوايل دوره قاجار
ميرزا مهدي بدايع‌نگار، دولتمرد و اديب دوره قاجار
به همين دليل اين شهر را «شهر پدران ايران» لقب داده‌اند.
استادان بزرگ هنر خوشنويسي مانند استاد فتحعلي واشقاني، علي منظوري حقيقي و عباس منظوري که از پيشکسوتان و بزرگان هنر خط ايران بشمار مي‌آيند، نيز از اين منطقه برخاسته‌اند. به دليل اينکه دانشمندان و سخنوران زيادي از تفرش برخاسته‌اند، اين منطقه به شهر «مشاهير علم و ادب ايران» نيز مشهور شده‌است. اين شهر به «شهر دانشگاهي» نيز معروف است. چرا که داراي دانشگاه صنعتي امير کبير در مقاطع کارشناسي، کارشناسي ارشد و دکترا، مجتمع دانشگاه آزاد واحد تفرش و دانشگاه پيام نور است. و داراي مردمي تحصيل کرده و خونگرم و مهمان نواز مي‌باشد.
همچنين گفته مي‌شود نظامي گنجوي شاعر نامدار ايراني در اين شهر و روستاي (تا) متولد شده‌است و اين امر به بيت شعري در اشعار وي استناد مي‌شود در تفرش پارکي توسط شهرداري به نام نظامي تفرشي نام گذاري شده‌است ولي تاکنون کسي در مورد اثبات اين موضوع قدم پيش ننهاده‌است.ولي به استناد بيت شعري از شيخ بهايي و خود نظامي اين موضوع نزديک به اثبات به نظر مي‌رشد. و ديگر اينکه شيخ طبرسي نيز تفرشي بوده که در عربي خوب ترجمه نگرديده و به عبارتي ترجمه عربي تفرش طبرس گفته شده‌است از آنجا که دانشمندان ايراني به دليل عرف ديني و مذهبي آن زمان کتب خود را به عربي مي‌نوشتند در برگردان، تفرش به طبرس ترجمه شده‌است در تفرش ميدان ورودي شهر به نام اين دانشمند بزرگ ايراني نام گذاري شده‌است.
آثار تاريخي
بناها و آثار تاريخي و معماري که در اين منطقه به چشم مي‌خورد، بيشتر مربوط به دوران پس از اسلام است.
امامزاده ابوالعلي مهدي متعلق به دوران ايلخاني از نظر معماري چشمگير است و جزو آثار ملي و به ثبت رسيده‌است.
مسجد جامع ششناو مربوط به دوران سلجوقيان
شاهزاده احمد، امامزاده محمد و امامزاده قاسم مربوط به دوران صفويه
بناي بي‌بي ستين که تاريخچه آن نامعلوم است.
تکيه زاغرم مربوط به دوره قاجار، از ديگر آثار ملي به ثبت رسيده اين شهر است.
آب انبار بلور، آب انباري زيبا که با هنر معماري بسيار حرفه‌اي ساخته شده‌است و جزو آثار ملي به ثبت رسيده و توسط سازمان ميراث فرهنگي بازسازي شده‌است.
از دوران پيش از اسلام نيز يادگارهايي در منطقه به جا مانده‌است که مي‌توان از قلعه‌هاي گبري، سنگنگاره‌ها که در مناطق خاصي از بيابانهاي تفرش قرار دارند و گورهاي نشسته بر فراز روستاي کبوران (گبران) نام برد. از ديگر ديدني‌هاي ناشناخته تفرش، آتشکده است که بر فراز روستاي کبوران جاي گرفته و به «چهار طاقي» معروف است.
صنايع دستي
محصولات تزييني وهنري ساخته شده از مس، مهم‌ترين فعاليتهاي صنايع دستي است که يکي از سوغات اصلي تفرش را تشکيل مي‌دهد. فرآورده‌ها و فعاليتهاي ديگر مردم، قالي‌بافي، گيوه‌دوزي، صنايع دستي مسي، خشکبار، زنبورداري، دامداري و مرغداري است.
کتاب‌فروشي‌ها
در بازار قديم ترخوران و تفرش و آشتيان پيشه‌هايي مانند عطاري، دوافروشي، قماش‌فروشي، صحافي، دوزندگي و غيره رواج داشت که اين پيشه‌وران علاوه بر کالاهاي خود، کتاب هم به فروش مي‌رساندند. از پيشگامان کتاب‌فروشي در شهر مي‌توان ميرزا محمدعلي بن احمد آشتياني (زنده به سال 1311 خورشيدي) (از صحافان شهر)، کربلايي محمود بازرجاني در محله فَم، و مشهدي محمدحسين جعفري در بازار ترخوران تفرش را نام برد.
با گذر زمان دکان‌هاي دوگانه‌فروش بيشتر به شکل کتاب‌فروشي درآمدند و در آن‌ها علاوه بر کتاب نشرياتي مانند حبل‌المتين، صور اسرافيل، فرنگستان، ملت، وقايع اتفاقيه به مشتريان عرضه مي‌شد.
شهر تفرش در دهه 1370 خورشيدي داراي پنج فروشگاه کتاب است. از کتاب‌فروشي‌هاي قديمي‌تر تفرش مي‌توان به اين‌ها اشاره کرد:
کتاب‌فروشي حاج شيخ ابوالقاسم حيدري در محله فم
کتاب‌فروشي سيد جواد ميرحسيني در محله ترخوران
کتاب‌فروشي مشهدي محمدحسين جعفري در محله ترخوران
کتاب‌فروشي آقا سيدم موسي
خصوصيات جغرافيايي
پوشش گياهي
در بيابانهاي مستعد و استثنايي اين منطقه نيز گياهان متنوع وحشي و دارويي بسيار رشد مي‌کند. همچنين گياهاني نظير زيتون و زعفران که در دوآب وهواي متفاوت رشد مي‌کنند، هر دو در تفرش کشت مي‌شوند. يکي ديگر از نامهايي که تفرش به آن معروف است «شهر گردو و بادام» است. علت خوب بودن اين دو محصول در اين منطقه، وجود درصد کمي آهک در خاک منطقه‌است. بزرگ‌ترين درخت گردو با محيط 6 متر و قطر 1,9 متر در روستاي دلارام (تراران) قرار دارد و سالانه پانزده هزار عدد گردو مي‌دهد.
حيات وحش
با توجه به آب و هوا و اقليمي که اين منطقه دارد، انواع وحوش از قبيل قوچ، بز وحشي، گرگ، روباه، شغال، کبک، تيهو، بلدرچين، غاز، مرغابي وحشي، جوجه تيغي، سگ آبي، انواع موش آبي و موش کور، لاکپشت، خوکچه وحشي، خفاش، جغد، عقاب، قرقي، شاهين، سهره، بلبل، قناري، دارکوب، شانه به سر، دم جنبانک، کبوتر چاهي، قمري، انواع مار سمي و مار آبي يافت مي‌شود.
آب معدني
يکي از جاذبه‌هاي طبيعي تفرش آب معدني «چشمه گراو» است. اين چشمه به فاصله 5 کيلومتري تفرش ميان دو روستاي کبوران و طراران واقع گرديده و دسترسي به آن آسان است. آب آن معدني و داراي خواص درماني است.
آبياري
سيستم آبياري و هدايت آب، از ديرباز در اين شهر به صورت قنات و آب انبار بوده و ويرآبهاي متعددي با توانايي مهندسي بالا، جهت مصارف شرب يا کشاورزي ساخته شده‌است.
در سال 1385 خورشيدي شهر تفرش 5050 فقره انشعاب آب و 3800 فقره انشعاب فاضلاب، يک باب تصفيه‌خانه فاضلاب با ظرفيت تصفيه 20 ليتر در ثانيه داشت.