اراک يکي از شهرهاي ايران و مرکز استان مرکزي است. اين شهر مرکز شهرستان اراک نيز است. اراک با جمعيتي برابر با 438,338 نفر (سرشماري سال 1385) قطب جمعيتي استان و پانزدهمين شهر پرجمعيت ايران به حساب مي‌آيد.
وجه تسميه
اراک در گذشته سلطان‌آباد نام داشت. چون يکي از اهداف بناي شهر، ايجاد مرکزي نظامي وقلعه‌اي جنگي در بين بخشهاي ، فراهان، دولاخور، کزاز، سربند، چرا و کاپله با چاپلق بوده‌است ،نخست نام شهر يا قلعه نوبنياد «قلعه سلطان آبادٍ» بوده‌است که پس از چندي واژه «قلعه» حذف گرديده و فقط با نام سلطان آباد ناميده مي‌شد. بمرور زمان «سلطان آباد عراق» به شهر عراق تبديل گرديده تمام اسناد موجود تا سال 1317 خورشيدي که در دست است نام اين شهر عراق بوده‌است. درسال 1317 هنگام بهره برداري راه آهن سراسري ايران و اتصال راه آهن شمال و جنوب بود که کليه ايستگاههاي راه آهن شمال تا جنوب را با نام شهرها و روستاهاي کنار آنها نامگذاري نمودند، که از آن سال نام اين شهر از عراق به اراک تبديل شده است.
براي واژه «اراک» معاني گوناگوني ذکر گرديده‌است که تعدادي از آنها عبارت‌اند از: پايتخت، باغستان، نخلستان و شهرستان. بعضي کلمه «اراک» را برگرفته از ايراک که معرب آن کلمه عراق است، دانسته‌اند. زيرا در بازه‌هاي زماني خاصي به اراک، عراق عجم نيز گفته شده که به واسطه تلفظ اکثر خارجي‌ها که عراق را ايراک تلفظ مي‌کرده‌اند، کم کم بصورت اراک تغيير يافته است.
تاريخچه
شهر اراک از نظر تاريخي نسبت به ساير شهرهاي استان از قدمت چنداني برخوردار نيست. زمان احداث شهر اراک به دوره قاجار و سلطنت فتحعلي شاه مي‌رسد. در اوايل سلطنت قاجار در عراق عجم بعلت وسعت زياد و جمعيت فراوان همواره ناامني و اختلافات محلي بروز مي‌کرد و اين امر از لحاظ سياسي و اقتصادي براي حکومت مرکزي بروز مشکل مي‌کرد. در زمان فتحعلي شاه قشوني به نام عراق تشکيل گرديد و يوسف خان گرجي از فتحعلي شاه تقاضا نمود که براي مرکز قشون عراق عجم قلعه‌اي نظامي احداث کند. به همين جهت تأسيس ساختمان اوليه شهر به‌صورت قلعه‌اي به نام سلطان آباد، شروع و در سال 1231 هجري(1808 ميلادي) به پايان رسيد.
شهر قديم اراک داراي چهار دروازه بوده بازار کنوني اراک شبکه ارتباطي داخلي اين دروازه‌ها بود و راه‌هاي اصلي و خارجي از اين دروازه‌ها آغاز مي‌شد.اين دروازه‌ها عبارتند از:
دروازه شهرجرد در مشرق
دروازه رازان در شمال
دروازه حاج علينقي در غرب
دروازه قبله در جنوب
با عبور راه آهن از اراک و احداث خيابان و گذرگاه‌هاي جديد توسعه شهر در قسمت جنوب و جنوب غربي آغاز شد.براساس آمار کتاب ايرانشهر در سال 1320 ش ، جمعيت اراک 51000 نفر بود . از اين تاريخ اراک نيز مانند ساير شهرهاي کشور توسعه يافت . در سال‌هاي صلح و آرامش ديوارهاي حفاظتي شهر برداشته شد و شهر اراک و نقشه منظم اوليه آن بي رويه رو به توسعه نهاد . موقعيت ترابري اراک مهمترين عامل توسعه شهر در سال‌هاي اخير بوده‌است.
صنايع ومعادن
استان مرکزي از جمله استانهاي صنعتي کشور محسوب مي‌شود، وجود صنايع مادر در اراک اين شهر را به يکي از قطبهاي صنعتي کشور مبدل کرده‌است همچنين وجود کارخانه‌هاي چشمگير و توليدي شهرستان ساوه نيز خود گوياي اين مهم است. مهمترين کارخانه‌هاي صنعتي استان عبارتند از :
لاستيک سازي پارس (تاير پيروزي )
ماشين سازي
آلومينيوم سازي
کابل سازي
کمباين سازي
کارخانه هپکو(سازنده ماشين آلات راه سازي)
کارخانه‌هاي سازنده پروفيل و لوله‌هاي آبياري آلومينيومي
کارخانه‌هاي آونگان (سازنده پايه فلزي انتقال نيرو)
کارخانه ادوات کشاورزي
کارخانه توليد نورد آلومينيوم
رنگ روناس
پالايشگاه
پتروشيمي
آذرآب
لجور ، لجورهيدروليک و توسن سازان اراک
ناحيه صنعتي خيرآباد
شهرک صنعتي ناحيه دو ( ايبک آباد)
شهرک صنعتي ناحيه يک واقع در ضلع شرقي اراک
در استان مرکزي 112 معدن محتلف وجود دارد که بيشترين آن مربوط به مصالح ساختماني است، از مهمترين معادن استان مرکزي مي‌توان از : سنگ آهن در شمس آباد اراک، معادن سرب ، روي ، منگنز ، بارتيتين ، سنگ تراورتن ، گچ و سنگ نمک را مي‌توان ياد کرد . در اطراف شهر نيمور محلات معادن تراورتن بسيار زياد است .
مشاهير اراک
از مشاهير و علماي ديني که در اراک تحصيل کردهاند يا در استان مرکزي متولد شدهاند مي‌توان به امام خميني بنيانگذار نظام جمهوري اسلامي ايران ، آيت الله العظمي اراکي ، آيت الله آقا نورالدين حسيني ، ملا احمد نراقي، ملا مهدي نراقي اشاره کرد, همچنين تعدادي از ، مورخين ، سياست‌مداران , فرهنگيان و هنرمندان و انديشمندان اراک به اين شرح مي‌باشد:
ميرزا حسن "آشتياني",
عباس اقبال "آشتياني",
ميرزا تقي خان امير کبير,
اديب الممالک,
احمد ارجمندي,
احمد پزشکي,
فخرالدين عراقي,
حاج ملا علي عراقي,
محمد خزائلي,
محمود حسابي,
ابراهيم دهگان,
علي اکبر سياسي,
يوسف شکرائي,
قائم مقام فراهاني,
عبداله مستوفي,
فريد محسني,
قوام الدوله,
محمد يوسف مجد زرين قلم عراقي,
ميرزا حسين مدني,
آقا داوود مکي,
آقا سيد نورالدين حسيني,
آخوند ملامحمد واعظ,
ميرزا محمد حسين فراهاني(وفا).
نقاط ديدني
مجموعه تاريخي بازار اراک
بازار اراک يکي از بناهاي نخستين شهر اراک است. بناي اوليه اين بازار را حاکم وقت اراک (سپهدار اعظم) که نام مسجد و مدرسه‌اي در بازار نيز به نام وي مي‌باشد در اوايل قرن 13 گذاشت. با اين همه بناي مجموعه بزرگ بازار اراک شامل حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاراوانسراها در زمان فتحعلي شاه قاجار و توسط يوسف خان گرجي در سال 1228 هجري قمري در بافت مرکزي سلطان آباد (نام قديم اراک) بنيان گذاشته شد.
بناي تاريخي مدرسه سپهدار
اين مدرسه علوم ديني يکي از بناهاي موجود در مجموعه بازار اراک است.اين مجموعه در دوره قاجار و همزمان با ساخت مجموعه بازار ساخته شد.افرادي همچون خميني در اين مدرسه تحصيل کردهاند.
بناي تاريخي حمام چهارفصل
اين حمام که در دوره قاجار ساخته شده است داراي سه بخش مردانه ، زنانه و قسمت اقليتهاي مذهبي مي‌باشد.نام آن به خاطر تابلوهاي کاشي که در ارتباط با چهار فصل سال نقاشي شده و در چهار طرف سربينه حمام مردانه نصب بوده، مي‌باشد.اين حمام اکنون به موزه تبديل شده است.
ساير نقاط ديدني
شهر زيرزميني ذلف آباد
بناي تاريخي پير مرادآباد
روستاي ساروق انجدان
امامزاده شاهزاده حسين
مرقد شاهزاده محمد عابد
آتشکده برزوي راهگرد
بناي تاريخي کاروانسراي اراک
امامزاده ابراهيم (اراک)
امامزاده حوا خاتون
امامزاده هفتاد و دوتن ساروق
امامزاده اهل ابن علي. واقع در 45 کيلو متري اراک
منزل حاج سامان طلعتي
منزل اعياني خاکباز
پل دو آب اراک
برج شيشه اراک
قلعه حاج وکيل
ارگ حکومتي اراک
صنايع دستي
قالي در اراک به گفته سيسيل ادوارز زماني از اهميت و اعتبار و فراواني برخوردار بود و رقيب قالي کرمان بود.از ديگر صنايع دستي اراک مي‌توان به گيوه دست دوز اشاره کرد.
سوغات
باسلوق
کشمش سبز
صابون محلي
شيره انگور
فتير