کرمان از شهرهاي بزرگ ايران و مرکز استان کرمان درجنوب شرقي ايران است.اين شهر در بخش مرکزي شهرستان کرمان قرار دارد و جمعيت آن طبق سرشماري سال 1385 مرکز آمار ايران برابر با 515,114 نفر بوده‌است.
تاريخچه:
در مدارک تاريخي و جغرافيايي اسلامي، از منطقه کرمان، کارمانيا، ژرمانيا، کرمانيا، کريمان، کارماني، کرماني و بوتيا ذکر شده‌است.برخي از جغرافيادانان، نام قديم کرمان را گواشير خوانده‌اند.گفته مي‌شود؛ گواشير همان (کوره‌اردشير)يا شهر اردشير بوده‌است که به تدريج به (گواشير) تبديل شده‌است.اين شهر به واسطه آن که در قديم شش دروازه داشته به شهر شش دروازه نيز مشهور بوده‌است.
قبل از اسلام:
قلعه دختر و قلعه اردشير از آثار دوران ساساني در مشرق شهر کنوني کرمان -که هنوز خرابه‌هاي آنها برجاست – گواه بر اين است که لااقل در زمان اردشير بابکان در همين محل، شهري آباد يا قلعه‌اي مهم وجود داشته‌است.
مؤلف جغرافياي کرمان معتقد است که حدود 220 پيش از ميلاد، به هنگام فتح کرمان به دست اردشير اين محل «گواشير» نام داشته و مرکز ولايت کرمان بوده‌است بنا به گفته هرودت کرمانيا از قبايل دوازده گانه ايران مي‌باشد و ساتراپي چهاردهم (دارا) مشتمل بر ايالت کرمان بوده‌است.
در روايات اساطيري آمده‌است که کيخسرو کرمان و مکران را به رستم بخشيد همچنين نشاني‌هايي از فرمانروايي بهمن بر اين خطه مي‌دهند آنگاه روايت تاريخي اين سرزمين آغاز مي‌شود و اينکه در زمان هخامنشيان کوروش آن را تبعيد گاه نونيد قرار داد سپس سخن از حکومت اشکانيان را شکست داد و فرزند خود را که او هم اردشير نام داشت به حکومت کرمان گماشت گويند کرمان آخرين پناهگاه يزدگرد سوم پادشاه ساساني بوده‌است.
بعد از اسلام:
در دوره اسلامي و مقارن با21تا 24 هجري قمري و سالهاي بعد از آن، کرمان همواره مورد هجوم اعراب قرار گرفت. در زمان حکومت خلفاي عباسي کرمان به شورشهاي مکرر دست زد ولي هيچ يک به سامان نرسيد تا سرانجام در سال 253 هجري قمري به تصرف يعقوب ليث، موسس سلسه صفاريان درآمد.پس از آن اين سرزمين در زير سلطه حکومت‌هاي قدرتمند زمان مانند سامانيان، ديلميان، آل بويه و سلاجغه قرار گرفت.در عصر غزنويان فرمانروايان خونريز و هوسران آرامش را از مردم گرفتند تنها در عهد سلجوقيان، حکومت ملک قاورد و فرزندانش بودکه در کرمان روي رفاه و آسايش ديد و آثاري چون مسجد ملک پديد آمد پس از حکومت 150 ساله سلاجقه باز بلاي غز بر کرمان نازل شد با حمله مغول براق حاجب از سرداران قراختائيان کرمان را به تصرف در آورد از اعقاب وي ترکان خاتون بر کرمان فرمانروايي يافت که در آباداني شهر کوشيد و دخترش پادشاه خاتون نيز حاکمي فاضل و حامي دانشمندان بود.اين سلسله از 619 تا 703 هجري قمري در کرمان سلطنت کردند.در زمان حکومت قراختائيان بود که مارکو پولو سياح معروف ونيزي از کرمان ديدن کرد.در سال 714 هجري‌قمري امير مبارزالدين محمد مؤسس سلسله آل مظفر، کرمان را تصرف کرد.تيموريان از سال 796 تا 834 برکرمان فايق آمدند سپس تني چند از طايفه قراقويونلو در کرمان به قدرت رسيدند.
سلاطين صفوي از 915 هجري کرمان را به متصرفات خود افزودند در 1005 هجري، گنجعليخان از سوي صفويه به حکومت کرمان رسيد که بر اثر تدبير و تداوم حکومت او، شهر چندي روي آسايش و آرامش ديد و زمانه براي ترقي و آباداني مناسب شد.
در روزگار افول قدرت صفويان، افاغنه، کرمان را به جزاي شهامت و مقاومت در برابر آنان به خاک و خون کشيدند و نادرشاه افشار هم هنگامي به کرمان رسيد که بر اثر کشتن رضاقلي ميرزا (پسرش) به جنون آدمکشي مبتلا شده بود او دستور گردن زدن مردم بي‌گناه را صادر کرد و يکي از بزرگترين قتل عامهاي معروف تاريخ کرمان را به راه انداخت. نادرشاه افشار و عمال او هنگام تسخير آن در سال 1160 ه. ضمن غارت و چپاول اموال اين مردم رنجديده بسياري مردان آن را سربريده و از کله آنان مناره‌هايي ساختند. محله پامنار که هنوز هم به همين نام خوانده مي‌شود يادگار آن فاجعه و تجديد کننده خاطرات تلخ آن جنايت تاسف انگيز مي‌باشد.
کرمان، از کريم خان زند - که پادشاهي مردم دوست بود- نصيبي نبرد.او نتوانست کرمان را به قلمرو قدرت خود ضميمه کند.پس کرمان از اين سلسله خبري نديد و سهل است که به گناه حمايت از آخرين بازمانده زنديه (لطفعلي خان زند) گرفتار خشم آغامحمدخان قاجار شود که به روايت تاريخ، هفت من (به روايتي بيست هزار جفت و به روايتي ديگر هفتاد هزار جفت چشم)از مردم بي پناه در آورد!اگر چه جانشينان او تلاش کردند تابا اعزام حاکماني مدير و مدبر همچون محمداسماعيل خان نوري «وکيل الملک» و «ابراهيم خان ظهيرالدوله» به باز سازي شهر کرمان، و تحبيب قلوب بپردازند، و با برپايي آثاري چون مجموعه وکيل، و مجموعه ابراهيم خان، گذشته‌ها را به نسيان و فراموشي بسپارند، معذالک اينکه اقداماتي از اين قبيل در تحقق آن نظر موثر بوده يا نه، سوالي است که پاسخش به تاريخ سپرده مي‌شود.
آب و هوا:
استان کرمان داراي آب و هواي متنوعي است.مثلاً در قسمت‌هاي شمالي که نزديک کوير است، آب و هواي خشک و کويري، و در قسمت جنوبي آب و هوايي معتدل و دلپذير دارد.متوسط ارتفاع شهر کرمان از سطح دريا معادل 1755 متر است. بيشتر نقاط شهر کرمان با کوه احاطه شده‌است.کرمان شب‌هاي زمستاني بسيار سردي دارد.کوه‌هاي جوپار و پلوار و جفتان در جنوب و جنوب شرق کرمان در تمام طول سال برف دارند.متوسط مقدار باران در طول سال در کرمان معادل 135 ميلي متر است.به دليل نزديکي کرمان به کوير لوت، اين شهر در تابستان گرم و در بهار داراي طوفانهاي شن مي‌باشد، ولي بطور کلي آب و هواي اين شهر به نسبت خنک است.قسمت‌هاي شمالي و شمال شرقي شهر کرمان که در مجاورت کوه‌هاي صاحب الزمان قرار دارد از آب و هواي معتدل تري برخوردارند و قسمت‌هاي جنوبي و غربي شهر بواسطه نزديکي به بيابان، تابستان‌هاي گرمتري دارد و گرد و غبار هوا نيز بيشتر است.
ديدني‌ها:
مناطق ديدني و توريستي شهر کرمان بيشتر مناطق تاريخي و فرهنگي است. از مهمترين نقاط ديدني کرمان مي‌توان به موارد زير اشاره کرد:
قلعه دختر و قلعه اردشير از يادگارهاي هنر معماري پيش از اسلامي است که قديمي ترين آثار تاريخي در کرمان به شمار مي‌روند و بقاياي آن اعجاب بينندگان را بر مي‌انگيزد.ساختمان‌هاي اين قلعه روي هم به دو قسمت مجزا تقسيم مي‌شوند. قسمتي که بر فراز قلعه نسبتاً مرتفع جنوب شرقي قرار دارد و سابقاً قلعه کوه ناميده مي‌شد و کاملاً به علت وضعيت طبيعي از قلعه ديگر مجزاست.قسمت دوم بر تپه کوتاه تري قرار دارد و به قلعه دختر يا آتشکده آناهيتا موسوم است.قلعه اردشير در بالاي تپه مرتفعي واقع شده که تا سطح جلگه قريب پانصد پا ارتفاع دارد.ديوارهاي قلعه از خشت‌هاي بسيار ضخيم ساخته شده‌است.
مسجد ملک که در قرن پنجم و در زمان تورانشاه سلجوقي ساخته شده‌است.
مشتاقيه، آرامگاه مشتاق عليشاه که به سه گنبد نيز شهرت دارد و از آثار معماري قرن سيزدهم است.
مسجد جامع کرمان يا مسجد جامع مظفري که از بناهاي قرن هشتم هجري است.اين مسجد از جمله مساجد چهار ايواني است با سر در رفيع، صحن، ايوان و شبستان.ارزشمند ترين قسمت بنا، کاشي کاري معرق محراب و سردر شرقي مسجد است.
گنبد جبليه از بناهاي منسوب به دوره ساساني (و بنا به روايتي منسوب به دوران سلجوقي) است که در شرق شهر کرمان قرار دارد و گنبد گبري نيز ناميده مي‌شود.پلان گنبد هشت ضلعي و روي اضلاع آن طاق نماهاي متعددي به چشم مي‌خورد. آنچه از سبک معماري اين بنا استنباط مي‌شود اين است که مربوط به اواخر ساسانيان است و يا اين که در اوايل اسلام با الهام از معماري ساساني ساخته شده‌است.
يخدان مؤيدي که براي ذخيره يخ به کار مي‌رفته‌است و در تقاطع خيابان ابوحامد و خورشيد واقع است.
بازار کرمان از نظر بزرگي و معماري در ميان بازارهاي ايران خاص و مثال زدني است.
مجموعه گنجعليخان اين مجموعه که از ميدان گنجعليخان، مدرسه گنجعليخان، حمام گنجعليخان، ضرابخانه و آب انبار تشکيل مي‌شود در زمان حکمراني گنجعلي خان بر کرمان و در دوران حکومت صفوي ساخته شده‌است.
مجموعه ابراهيم خان، ابراهيم خان ظهير الدوله حاکم کرمان (دوره قاجاريه) با ساخت بازار، حمام، آب انبار، مدرسه و خانه مدرس، باني اين مجموعه بوده‌است.
مجموعه وکيل که به دستور يکي از فرماندهان ديگر در زمان قاجاريه ساخته شده‌است و شامل بازار وکيل (کرمان)، حمام وکيل(کرمان) و کاروانسراي وکيل(کرمان) است.
موزه صنعتي شامل گنجينه‌اي غني و ديدني از هنرهاي معاصر به ويژه نقاشي‌ها و مجسمه‌هاي استاد علي‌اکبر صنعتي و... که در خيابان شريعتي و حدفاصل ميدان باغ ملي و چهار راه طهماسب آباد واقع است.
مسجد پامنار که از بناهاي قرن هشتم و از آثار حکومت آل مظفر است.
گنبد سبز يا قبه سبز که از بناهاي قرن هفتم هجري است.اين اثر از بناي مدرسه و آرامگاه قراختاييان کرمان تشکيل شده‌است.زيباترين قسمت اين بنا، ايوان کاشي کاري معرق آن است که در نوع خود بي نظير است.دو ستون پيچکي شکل در طرف ايوان نيز زيبا و جالب توجه‌است.
پارک جنگل قائم با درختان انبوه کاج و آبشار‌هاي مصنوعي در اطراف آن و مسيرکوه پيمايي بر کوه‌هاي صاحب الزمان که در شب نيز روشن است وپارک‌ها و حوض‌هاي متعدد، از تفرجگاه‌هاي مردم کرمان است.
آتشکده و موزه زرتشتيان شهر کرمان داراي جمعيت قابل توجهي از زرتشتيان و محل برگزاري جشن‌ها و مراسم پيروان اين آيين است.
کرمان يکي از شهرهايي است که هنوز جشن سده (از جشن‌هاي ملي ايران) هر ساله 10 بهمن ماه در آن برگزار مي‌شود.تخت درگاه قلي بيگ در جنوب شرقي شهر کرمان و جنوب جنگل قائم با ابهت خود، نشسته در دل کوه، چشم هر بيننده‌اي را خيره مي‌کند.اين مکان مقبره يکي از نوادگان بهرام بيگ به نام درگاه قلي بيگ است.درگاه قلي بيگ از امراي اواخر دوره صفويه و رييس ايل افشار در کرمان بوده‌است.
موزه بزرگ دفاع مقدس اين موزه که در زمان برگزاري کنگره بزرگداشت سرداران و 8000 شهيد استان‌هاي کرمان و سيستان و بلو چستان احداث شد ياد آور رشادت‌هاي مردم اين ديار در دوران دفاع مقدس است.
موزه شهيد باهنر اين موزه خانه پدري شهيد باهنر نخست وزير شهيد رجايي اسث که در خيابان شهيد باهنر واقع است.
باغ شاهزاده ماهان اين باغ مشهور در شهر ماهان از توابع کرمان و در فاصله 30 کيلومتري کرمان در دامنه شرقي کوه جوپار و دره تيگران قرار دارد.
مزار شاه نعمت الله ولي از عرفاي بنام که در شهر ماهان قرار دارد.
خيابان‌ها و معابر مهم شهر:
از خيابان‌هاي مشهور کرمان مي‌توان از شريعتي، بلوار جمهوري اسلامي، ميدان آزادي، هزارويک شب، شفا، الغدير، شهاب، استقلال، منتظري (جهاد)، احمدي (مطهري)، خورشيد، ميرزاآقاخان، مولوي، حافظ، سعدي، امام خميني، سرباز، زريسف، شاه(شاه نعمت‌الله ولي)، بلوار 22بهمن، ابوذر، رسالت ،مشتاق،خواجو و بلوار 24مهر ياد کرد.
جاذبه‌هاي طبيعي:
کوهپايه مجموعه چندين روستا در شمال شرق شهر کرمان که در کوهستان‌هاي شمال شهر واقعند و به خصوص در فصول گرما پذيراي بسياري از شهروندان کرماني براي تفريح و گذران اوقات فراغت مي‌باشند.
آبشارکوهپايه از ديدني‌هاي اين منطقه‌است.
سه کُنج منطقه ييلاقي بسيار زيبا و خوش آب و هوا در شرق شهر ماهان واقع است.
سيرچ روستايي بسيار زيبا و ديدني درجنوب شرق شهر کرمان که محل تولد نويسنده زبر دستِ ايراني مرادي کرماني است.اين روستا منطقه‌اي برف گير است که در فصل سرما ميزبان ورزش‌هاي برفي است.اگر جاده اين منطقه برفي را به مدت 15 دقيقه ادامه دهيم به شهداد منطقه‌اي بياباني و بسيار گرم با کلوت‌هاي معروفش ميرسيم.سيرچ داراي چندين چشمه آب گرم است.
جوپار منطقه‌اي خوش آب و هوا در جنوب شهر کرمان و در بخش ماهان واقع است که کوه‌هاي مرتفع آن مشهور مي‌باشد.
کوه جوپار کوه‌هاي زيباي جوپار بيشتر موقع سال ميزبان تيم‌هاي کوهنوردي است.
دره تيگراندره‌اي خوش آب و هواو سرد در دامنه کوه جوپار و بالا تر از باغ شاهزاده که درکناراين منطقه ييلاقي مقبره بي بي گرامي قرار دارد.
بُندر والي آباد مجموعه چندين روستاي خوش آب و هوا است که در شرق و جنوب شرقي کرمان واقع شده‌اند.از مهمترين اين روستاها مي‌توان به دِه بالا و گينکان و دهياري و ده ياسايي و دِه محمدشاه و... اشاره کرد.
روستاي داوران روستاي داوران در 35 کيلومتري شرق رفسنجان و بين راه رفسنجان زرند مي‌باشد.روستاي داوران به دليل سرسبزي، واقع شدن در ارتفاع، داشتن باغات ميوه از نقاط بسيار ديدني در اين شهرستان است.اماکن زيارتي بي بي گوهر در ابتداي داوران و شفاخانه حضرت علي عليه السلام در بالاي ده مي‌باشد...
سوغات کرمان:
کلمپه، قاووت، فالوده کرماني، قالي کرماني، پته، ادويه جات، زيره، حنا، پسته، ظروف مسي، چنگمال، کماچ سين ،سوهان زرند و...
مشاهير کرمان :
خواجوي کرماني، هوشنگ مرادي کرماني، ميرزا آقاخان کرماني، احمدرضا احمدي، علي‌اکبر صنعتي، پرويز شهرياري، روح‌الله خالقي، علي اطهري کرماني، افسر کرماني، علي اکبر عبدالرشيدي ايرج کابلي، فردوس کاوياني، کيخسرو شاهرخ، پري صابري، فرخنده حاجي‌زاده، حميد حاجي‌زاده، محمدجواد باهنر، ميرزارضا کرماني، مظفر بقائي، احمد بهمنيار، شيخ احمد روحي، زردشت بهرام پژدو، ميترا منصوري، عماد فقيه کرماني، فواد کرماني، مجدالاسلام، مشتاق عليشاه، احمد ناظرزاده کرماني، فرناز ناظرزاده کرماني، دکتر عباس رياضي کرماني، علي اکبر سعيدي سيرجاني،دكتر مهدي رجبعلي پور ،سعيد نفيسي ، شروين محبي کرماني ، دکتر رستم سرايي،دکتر محمد ابراهيم باستاني پاريزي ، اميرحسين ايرانمنش ملقب به امير روج
نشريات کرمان:
استقامت (هفته نامه)، بيداري (هفته نامه)، آواي ماهان (هفته نامه)، اميد کرمان (هفته نامه)، بام کوير، توتيا، پايان هفته(هفته نامه)، بانگ جرس(هفته نامه)، حديث کرمان(روز نامه)، ثارالله(هفته نامه)، رودبار زمين(هفته نامه)، ذوالفقار(هفته نامه)،آواي بافت، صبح کرمان، طلوع بافت، عصر باور(هفته نامه)، عصر ظهور(هفته نامه)، کرمان امروز (روز نامه)، فرداي سبز(هفته نامه)، فردوس کوير (هفته نامه)، فراز کوير(هفته نامه)، کرمانشهر (هفته نامه)، کوثر کوير (هفته نامه)، نسل آفتاب (هفته نامه)، نداي بم، کرمان ورزشي، نسيم بهار، نگين کرمان و...
دانشگاه‌ها :
دانشگاه شهيد باهنر کرمان
دانشگاه علوم پزشکي کرمان
دانشگاه آزاد اسلامي کرمان
دانشگاه ولي عصر رفسنجان
دانشکده فني شهيد چمران
مجتمع آموزش عالي خواجه نصير
آموزشکده فني شهيد دادبين
دانشگاه آزاداسلامي زرند
دانشکده صنعت ومعدن زرند