فريمان(خراسان رضوي)

شهرستان فريمان از شهرستان‌هاي استان خراسان رضوي مي‌باشد. مرکز اين شهرستان شهر فريمان است. قلندرآباد، سفيدسنگ و فرهادگرد ديگر شهرهاي آن هستند. در سال 1385، اين شهرستان تعداد 87,266 نفر جمعيت داشته‌است.
فريمان در 75 کيلومتري جنوب شرقي مشهد واقع شده‌است. اين شهرستان با 3325 کيلومتر مربع وسعت از شمال و شمال غربي به مشهد، از شرق به تربت جام و از جنوب به تربت حيدريه محدود مي‌شود. ارتفاع آن از سطح دريا 1405 متر است و داراي دو بخش مرکزي و قلندرآباد و دهستان‌هاي فريمان،سنگ بست، بالابند و قلندرآباد است. دو رشته کوه در اطراف فريمان قرار دارد که بلندترين آنها کوه کيلاق با 2942 متر ارتفاع است و کوه بي بي غيب با ارتفاع 2881 متر، قطار النگ با ارتفاع 2605 متر و کوه دال(عقاب سياه) با ارتفاع 2219 متر در زمره بلندترين قلل اين شهرستان به شمار مي‌آيند. در اين منطقه رودخانه‌هاي فريمان، سنگ بست، قلندرآباد، کلاته منار و براشک جريان دارند و پوشش گياهي آن شامل درختان ارس، پسته و گونه‌هاي گون، درمنه، قياق گل بنفشه و ... است. در مجموعه حيات وحش شهرستان فريمان حيواناتي همچون قوچ، آهو، کل، خرگوش و پرندگاني نظير کبک و تيهو زندگي مي‌کنند که اين خود از آب و هواي مساعد اين منطقه حکايت دارد.آب وهواي فريمان درفصل بهارو تابستان بسيارخنک ودل انگيزو درپاييز وزمستان بسيارسرداست.اين وضعيت آب وهوايي تا حدودزيادي تحت تأثيرمنطقه سيبري قراردارد.

پيشينه تاريخي:
شهر فريمان يکي از قديمي ترين زيستگاههاي خراسان بوده و مصداق آن تپه‌ها و محوطه‌هاي تاريخي است که از هزاره چهارم قبل از ميلاد مسيح تا اواخر دوره اسلامي در اين شهرستان وجود دارد. فريمان در گذشته همواره از وقايع تاريخي نيشابور متأثر بوده به زعمي که اين منطقه اسفنج يا اشبند ناميده شده‌است که از مضافات نيشابور کهن بوده‌است. مرکز آن فرهاد گرد يا ده فرهاد بود که اکنون در 15 کيلومتري غرب شهر فريمان قرار دارد. همچنين کاروانسراي فريمان در راه يکي از انشعابات جاده ابريشم که سنگ بست را به هرات اتصال مي‌داد قرار داشت. سنگ بست به سبب موقعيت ممتازش برکنار جاده ابريشم و قرار گرفتن در تقاطع راههاي پنجگانه: مرو، هرات، قهستان، نيشابور و توس بسيار مورد توجه و با اهميت بود. نکته جالب توجه درموردميدان مرکزي شهر اين است که مشابه اين ميدان دردنيا کمترمشاهده مي‌شودواين خوديک ويژگي ممتازوانحصاري تلقي مي‌گردد.
اين اهميت چنان زياد بود که ارسلان جاذب سپه دار توس در دوره غزنوي در اين مکان کاروانسراي بزرگي ساخت و آخرالامر در جوار همان عمارت به خاک سپرده شد. در حال حاضر آثار تاريخي سياحتي فراواني در اين شهرستان به جاي مانده‌است.

بناي تاريخي مذهبي عشق آباد:
بناي عشق آباد در 10 کيلومتري غرب فريمان و در روستاي عشق آباد واقع است و مرقد سيد نظام الدين از نوادگان امام سجاد(ع) در آنجا قرار دارد. اين مزار مربوط به دوره تيموري است ولي شالوده اصلي بنا به دوره ايلخاني و حتي سلجوقيان مربوط مي‌شود.
اين بنا داراي ايوان نسبتاً بزرگي است که به سمت شرق ساخته شده و تزئينات رسمي بندي و گچي زيبايي سقف ايوان را مزين کرده‌است. در سمت چپ ايوان اين بنا با استفاده از آجر کلمه محمد (ص) به صورت مشبک و در قسمت راست آن کلمه علي(ع) نقش بسته‌است.

رباط سنگ بست:
اين رباط به فاصله کمي از مقبره ارسلان جاذب ميلي منسوب به اياز قرار دارد که در متون تاريخي از وي به عنوان مقرب دربار سلطان محمود غزنوي ياد شده‌است. بناي آجري ميل اياز بر روي صفحه‌اي چهار ضلعي ساخته شده‌است و در ساختار داخلي آن 101 پله تعبيه شده‌است. نماي بيروني ميل اياز با آجر کاري مضاعف پوشش يافته‌است. بخش فوقاني ميل با کتيبه آجري به خط کوفي آراسته شده‌است. اين بنا را حمدالله مستوفي به امير علي شير نوايي نسبت داده که بر روي ويرانه‌هاي بنايي از ارسلان جاذب والي توس و در دوره غزنوي ساخته شده‌است. رباط سنگ بست با نقشه مستطيل داراي برجهاي ديده باني و نگهباني است. نيم برجهايي براي تقويت ديوارهاي اصلي و مرتفع آن وجود دارد. سر در ورودي اين بنا شباهتي بسيار با کاروانسراي مهيار در اصفهان دارد. فضاي داخلي رباط در حياط مرکزي مشتمل بر حجره‌ها و اتاقهاي ويژه اقامت کاروانيان و اصطبل است.

رباط تاريخي فريمان :
بناي اصلي اين کاروانسرا مربوط به دوره صفويه‌است. اين کاروانسرا از جمله کاروانسراهايي با پلان مربع است که داراي قوسها، درگاهي ايوان ورودي و ساير ويژگيها است. احتمالاً اين بنا در دوره‌هاي بعدي هم مورد مرمت و بازپيرايي قرار گرفته‌است. قسمت‌هاي داخلي اين بنا شامل حجره‌ها ، اصطبل ، هشتي ورودي و حياط مرکزي است و نماي بيروني آن داراي چهار برج است. اين رباط در محدوده شهر فريمان قرار دارد.

مزار بي آبه:
اين مزار در فاصله 27 کيلومتري جنوب فريمان و در روستايي به همين نام واقع شده‌است. طرح کلي اين بنا چليپايي است به طوري که در ميانه آن يک فضاي مربع شکل به ابعاد690 096x سانتيمتر قرار گرفته و در هر چهار طرف آن ايواني ايجاد شده‌است. اين بنا فاقد کتيبه‌است ولي احتمال ساخت چنين مزاري در سده‌هاي نهم تا يازدهم هجري به واسطه روي کارآمدن صفويان و گسترش مذهب تشيع بيشتر است.

ايوان رزمگاه :
اين بنا در فاصله 52 کيلومتري فريمان و در روستايي به نام رزمگاه واقع شده‌است و براساس مستندات تاريخي محل مبارزه رستم و اسفنديار است. اين بنا که اکنون تنها ايوان آن به جاي مانده شامل يک بناي مربع (گنبد خانه) و ايوان متصل به ضلع قبله آن بوده‌است. در مجموع طرح معماري و تزئينات و قاب بندي‌هاي گچي باقي مانده در زير ايوان بنا، قابل مقايسه با سنت معماري خراسان در سده‌هاي هشتم تا يازده هجري است.

مقبره ارسلان جاذب و ميل اياز:
اين مقبره مربوط به ارسلان جاذب والي و سپهسالارتوس و يکي از دو سردار سلطان محمود غزنوي است که در مدخل جنوبي دشت توس در محل سنگ بست رباطي بنا نهاد و گور خود را نيز در ميان آن رباط ساخت .سال 419 ه.ق يا 420 ه.ق وفات يافت و در همان مکان به خاک سپرده شد. اين بنا از بناهاي ارزشمند قرون اوليه اسلام در خراسان است که به صورت چهار اطاقي تبديل به هشت ضلعي شده و سپس گنبد آجري زيبايي از نوع يک پوش بر فراز آن قرار گرفته‌است. فضاي داخلي آن با رنگهاي مختلف و نقوش هندسي، کتيبه کوفي و گچبري زينت يافته‌است و گوشواره‌اي مشبک پا کار گنبد، و آجر چيني خفته و راسته بنا، خط کوفي معقلي زير گنبد و تکرار کلمه محمود در آن از ويژگي‌هاي اين بنا است.

برج ديده باني بند فريمان :
اين برج در فاصله اندکي از بند فريمان و در ضلع شمال شرقي سد فريمان بر روي تپه‌اي نه چندان مرتفع قرار گرفته‌است. اين برج به صورت مدور ساخته شده و فانوس‌هاي دريايي را در ذهن تداعي مي‌کند و مربوط به دوره پهلوي اول است و سبک معماري بسيار زيبايي دارد. در بالاي برج و در قسمت نگهباني 4 پنجره در چهار جهت اصلي تعبيه شده‌است که ديده باني تا دوردستها را ميسر مي‌ساخته‌است.

منزل و موزه شهيد مطهري:
در ميان بناهاي تاريخي فرهنگي شهرستان فريمان مکان زندگي پربار استاد مطهري از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. در گذشته اين خانه باغي با وسعت حدود 3700 متر مربع را به خود اختصاص مي‌داد که از مجموع زير بناي قديمي آن تنها حدود 120 متر شامل دو اتاق، هال و پذيرايي و فضاي بهارخواب (تراس) برجاي مانده‌است. موزه شهيد مطهري پس از تکميل کارهاي مرمتي به مناسبت بزرگداشت هفته ميراث فرهنگي و روز جهاني موزه در 28 ارديبهشت ماه 1382 گشايش يافت. هم اکنون در اين موزه بيش از يکصد جلد از آثار استاد، لوازم شخصي، يادداشتها و تصاوير وي در معرض ديد قرار دارد.

بافت قديم فريمان (چهاردالان) :
بافت قديم فريمان شامل بناهاي متعددي است و جزو نخستين سازه‌هاي بتني در ايران به شمار مي‌رود. در حال حاضر اکثر اين بناها در تملک ادارات شهرستان فريمان است و شامل، ساختمان شهرداري، بنياد شهيد، فرماندهي انتظامي و اداره ماليات و امور دارائي در مرکز بصورت قرينه و ساختمانهاي بانک ملي، قند و شکر، اداره کشاورزي، دبيرستان بهشتي چهاردالان، آبخوري نوبخت، دادگستري و ورودي‌هاي فريمان مي‌شود .

باغ ملي فريمان :
اين باغ بزرگ‌ترين باغ ملي استان است و عوارض معماري بکار رفته در فضاي ورودي شامل ستونهاي پيوسته در ورودي غربي و سبک ديوارهاي آن ، آنرا در زمره منحصر بفردترين باغهاي ملي کشور در آورده‌است. اين باغ در هسته مرکزي شهر قرار گرفته و محلي دلنشين براي استراحت مسافران و گردشگران به شمار مي‌آيد. عمارتي در وسط اين باغ قرار گرفته که هم‌زمان با باغ ملي ساخته شده ولي در سالهاي گذشته تغييراتي در نماي آن صورت گرفته‌است.

بندتاريخي فريمان:
يکي از جاذبه‌هاي گردشگري و آثار تاريخي سياحتي خراسان بندفريمان است که فريمان را به قطب گردشگري شرق خراسان مبدل ساخته‌است. سد (بند)در 10 کيلومتري غرب شهر فريمان واقع است و بناي اوليه آن به عصر مغول و به روايتي به دوران صفوي برمي گردد. اين سد يک بار در زمان عين الدوله مرمت و اخيراً هم ارتفاع آن افزايش يافته‌است. اين سددستخوش حوادث طبيعي زيادي بوده‌است گويا سطح اوليه بستر آن آجرفرش بوده که براثر رسوب و گل ولاي زيادي پوشيده‌است ارتفاع کنوني اين سد 20 متر است و داراي پشت بندهاي آجري بسياري مستحکمي است.

آبگرم شاهان گرماب:
آبگرم شاهان گرماب در بخش قلندر آباد شهرستان فريمان و در دهستان سفيدسنگ واقع شده‌است. فاصله اين آبگرم تا شهرستان فريمان حدود 57 کيلومتر است و آب آن زلال، بي بو و بيرنگ با حدود 48 درجه حرارت و فاقد گوگرد و آمونياک وشوره‌است. اثر درماني اين آب بر روي امراض پوستي مربوط به گوگرد نيست بلکه مربوط به سيليکات آن است و چون از نظر کمي، املاح زيادي ندارد نوشيدن آن بي ضرر بوده و براي معالجه سنگهاي مجاري ادرار و بيماري اگزما فوق العاده مفيد است. برابر مستندات، اين بنا داراي کتيبه‌اي بوده که ساخت آن را به سال 1087 ه .ق به دستور شاه سليمان صفوي ذکر کرده‌است.

تفرجگاه طبيعي زرکک :
اين تفرجگاه در فاصله 17 کيلومتري جنوب غربي فريمان در حدواسط جلگه رخ و مرکز شهرستان بين دو رشته کوه زيباي قطارالنگ و يخ آبي واقع شده‌است. اين منطقه داراي چشمه‌هاي جوشان و طبيعتي سرسبز است که هر ساله تعداد زيادي از مسافران و گردشگران از اين منطقه بازديد مي‌کنند.

آداب و رسوم:
در فريمان نژادهاي مختلفي اعم از فارس، ترک، عرب و بلوچ در کنار هم زندگي مي‌کنند. شغل اکثر مردمان اين ديار کشاورزي و دامداري است که از رواج خوبي برخوردار است. از آيين‌ها و آداب مردم فريمان مي‌توان از چهارشنبه سوري و مراسم سمنو پزي آن ياد کرد. فريماني‌ها در روز چهارشنبه سوري سمنويي به نام حلواي سرخ يا حلواي بي بي به نيت حضرت فاطمه(س) مي‌پزند. اين رسم به وضوح با آيين‌هاي کهن آب و آتش درآميخته‌است. از بازي‌هاي متداول ميان کودکان اين ناحيه مي‌توان از کوطاربازي و لنگه بازي و از ورزش‌هاي سنتي به کشتي پهلواني يا کشتي باچوخه اشاره کرد.

مشاغل و هنرهاي سنتي:
در فريمان نيز مانند ديگر شهرستان‌هاي خراسان رضوي هنوز مي‌توان بعضي از مشاغل و هنرهاي سنتي را درکوچه و بازار مشاهده کرد. مهم‌ترين هنر سنتي فريمانيان بافت قاليچه‌است که در بافت اين قاليچه‌ها از شهرت به سزايي برخوردارند. حلاجي، آهنگري، مسگري و خراطي از ديگر مشاغل اين شهر به شمار مي‌آيند.

سوغات :
از سوغات شهرستان فريمان مي‌توان از قاليچه‌هايي نفيس که در اغلب مناطق روستايي و بعضي نقاط شهري بافته مي‌شوند ياد کرد. همچنين فريمان از ديرباز به عنوان يکي از مهم‌ترين مراکز توليد قندکله شناخته مي‌شده که امروزه نيز قند فريمان به سبب کيفيت عالي اش از شهرتي بسزا برخوردار است.