زابل(سيستان وبلوچستان)

زابُل، يکي از شهرهاي ايران در استان سيستان و بلوچستان است. اين شهر مرکز شهرستان زابل است.زابل در قديم سيستان (سکستان ،سجستان) و نيمروز ناميده مي‌شد. محلي که امروز زابل ناميده مي‌شود در گذشته زمينهايي با تپه‌هايي از ماسه‌هاي روان و رسوبات دريايي بوده که قسمتي ازآن در مسير رودخانه هيرمند قرار داشته‌است. با کم شدن آب رودخانه بر وسعت خشکي‌هاي اطراف آن افزوده شد و با اتصال اين منطقه به روستاي حسين آباد، آبادي بزرگي تشکيل گرديده‌است. بعدها تأسيس پادگان نظامي بر اهميت آن افزوده‌است. در سال 1314 هجري شمسي بر طبق مصوبه هيات وزيران، آن آبادي را زابل ناميدند و در سال 1316 شمسي به مرکز سيستان تبديل شد.

جغرافيا

تقسيمات کشوري:
شهرستان زابل با مساحت 15,197 کيلومتر مربع در شمال شرقي استان سيستان و بلوچستان قرار گرفته و فاصله مرکز شهرستان تا مرکز استان 213 کيلومتر است. اين شهرستان داراي تعداد 6 مرکز شهري و 5 بخش، 17 دهستان و 885 آبادي داراي سکنه‌است.

عوارض طبيعي:
ارتفاعات، رودخانه‌ها، قنات، چاه و چشمه‌ها(اعم از فصلي و غير فصلي) سرچشمه رودخانه و منتهي به ارتفاعات اين شهرستان کوه خواجه وقلعه رستم است که در غرب زابل قرار دارد و رودخانه هيرمند و شيله از رودخانه‌هاي اين شهرستان مي‌باشد.

آب:
آب اين شهرستان ازطريق حلقه چاه - رشته قنات - رشته چشمه با ميزان آب دهي متوسط ورودخانه‌هاي هيرمند با ميزان آبدهي متوسط سالانه3هزارميليون مترمکعب تامين مي‌شود.

اقليم:
شهرستان زابل داراي اقليم بياباني گرم و خشک مي‌باشد . ميانگين بارش سالانه در اين شهرستان 6/59 ميلي متر و متوسط دماي آن در سال 82 از 49 الي 5/9- درجه سانتي گراد در تغيير است .

تاريخچه:
تاريخچه و وجه تسميه نامگذاري، اماکن و آثار تاريخي، آداب و رسوم، مشاهير و شخصيت‌هاي تاريخي شهرستان زابل در قديم سيستان و نيمروز خوانده مي‌شد. محلي که امروززابل ناميده مي‌شود بيش ازآن زمينهايي باتپه‌هايي ازماسه‌هاي روان ورسوبات دريايي بود که قسمتي ازآن درمسيررودخانه قرارداشت باکم شدن آب رودخانه بروسعت خشکي‌هاي اطراف آن افزوده شد وبااتصال اين منطقه به روستاي حسين آباد، آبادي بزرگي تشکيل گرديد. بعدها تأسيس پادگان نظامي براهميت آن افزود. در سال 1314شمسي بر طبق تصويب نامه هيات وزيران، آن آبادي را زابل ناميدندودر سال 1316 شمسي به مرکزسيستان تبديل شد.ازارتفاعات مهم اين شهرستان کوه خواجه وقلعه رستم است که درغرب زابل قراردارد.دربراراين کوه تصويري ازرستم پهلوان که گرزي دوسردردست دارد،نقش بسته‌است .دردامنه‌هاي جنوبي آن نيزويرانه‌هاي بناهاي منسوب به دوره اشکانيان بر جا مانده که در زمان خود بسيار با شکوه بوده‌است . زابل امروزي شهري نسبتاتوسه يافته و مجهز به انواع خدمات مورد نياز جامعه شهري است .از ميراث فرهنگي اين شهرستان مي‌توان به آثارزيراشاره کرد: شهرسوخته – قلعه رستم –قلعه رمرود-کوه خواجه –دهانه غلامان –قلعه سام – آتشکده کرکوک –قلعه خان ملک –تپه کنيز- تخت شاه – بي بي دوست –آتشکده کهک –ميل قاسم آباد- ميل نادر-زاهدان کهنه –برج افغان –چاه نيمه –سدزهک –سدکهک –سد سيستان –تالاب هامون –آسيابهاي بادي- قلعه کندر.

زبان و مذهب:
مردم شهرستان زابل به فارسي با لهجه محلي زابلي تکلم مي‌کنند و لهجه‌هاي بلوچي و فارسي معيار نيز رايج است . در اين شهرستان 89/99 درصد جمعيت آن را مسلمانان اعم از شيعه وسني تشکيل مي‌دهند.

جمعيت نيروي انساني
جمعيت:
جمعيت اين شهر بر پايه آمار سرشماري سال 85 برابر با 130,642 نفر است.

نيروي انساني:
براساس برآورد انجام شده در سال 1382جمعيت فعال اين شهرستان (استان)241923نفر، جمعيت شاغل 225353 نفر به ترتيب روستايي و شهري 1084974و 1065034بوده و ترکيب اشتغال به ترتيب کشاورزي صنعت و خدمات 28و8/24و2/47 درصد مي‌باشد.بر همين اساس نرخ بيکاري 2/19 درصد بوده که نسبت به سال 1375(نرخ بيکاري 9 درصد بوده )،113درصد رشد داشته (2/10 درصد افزايش يافته‌است )

امور اجتماعي
سواد:
ميزان باسوادي شهرستان درسال1375برابر5/65درصدبوده که به5/68درصددرسال1382افزايش يافته‌است.

آموزش و پرورش:
در سال تحصيلي 83-1382تعداد کل دانش آموزان مقاطع مختلف تحصيلي(بدون بزرگسالان و مراکز تربيت معلم ) شهرستان 95473 نفر بوده که 73/17 درصد از دانش آموزان استان را تشکيل مي‌دهد.از کل دانش آموزان اين شهرستان 85/51 درصد در مقطع ابتدائي ، 10/25 درصد درمقطع راهنمائي، 02/21 درصد در مقطع متوسطه و 37/12 درصد در مقطع متوسطه در رشته‌هاي فني و حرفه‌اي و کار و دانش مشغول به تحصيل مي‌باشند .19/46درصد از کل دانش آموزان شهرستان زابل را دانش آموزان دختر تشکيل مي‌دهند و سهم دانش آموزان مناطق روستائي نيز 85/51 درصد مي‌باشد.

آموزش عالي:
در سال تحصيلي 83-1382 در شهرستان زابل ، 10130 دانشجودر حال تحصيل بوده که از اين تعداد 70 در صد در دانشگاه دولتي و 30 درصد در دانشگاه آزاد و پيام نور مشغول به تحصيل بوده‌اند.

بهداشت و درمان:
شهرستان زابل از لحاظ امکانات بهداشتي و درماني در سال 1375 داراي 3 بيمارستان با 220تخت بوده که در سال 1382 تعداد بيمارستان به 2 و تعداد تخت بيمارستان نيز به 249 رسيده‌است .همچنين در سال 1375 تعداد مراکز بهداشتي شهري و روستائي 8و27 مرکز بوده که اين رقم در سال 1382به 20و35 مرکز افزايش يافته‌است .نسبت برخورداري جمعيت به پزشک در سال 1375 به ازاي هر هزار نفر 20 درصد بوده که اين نسبت در سال 1382 به 2/27 پزشک رسيده‌است .طي همين سال به ازاي هرهزارنفر8/65درصدتخت بيمارستان بوده که به4/66درصدتخت بيمارستاني تغيير يافته‌است.

فرهنگ و گردشگري:
تنها سينماي فعال شهرستان زابل در سال 1387 تعطيل شد.همچنين تعداد کتابخانه‌هاي عمومي از سال 1375 تا 1382 از 4 باب به 5 باب رسيده‌است .از نظر سالن سخنراني و نمايش حدود 75 درصد رشد/کاهش داشته و از 4 سالن در سال 1375 به 7 سالن در سال 1382 رسيده و تعداد مراکز فرهنگي ثابت کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان از 5 مرکز در سال 1375 به 5 واحد در سال 1382 رسيده‌است .

اماکن گردشگري و تاريخي:
آتشکده کرکويه، تخت عدالت، کوه خواجه، زاهدان کهنه، قلعه سام، سه کوهه، شهر سوخته، دهانه غلامان، قلعه رامرود، قلعه خاش، قلعه مچي، قلعه تپه،قلعه رستم، قلعه کهک کهزاد، چاه نيمه، آرامگاه خواجه غلطان، زيارتگاه بي بي دوست

صنايع دستي:
پشتي و گليم‌بافي
قالي بافي
توتن(بلم)سازي
توليد ابزارآلات موسيقي
سوزن‌دوزي
کلوچه و نان‌پزي

تربيت بدني:
اين شهرستان از وجود يک استاديوم ، يک ميدان فوتبال ، 2 ميدان واليبال ، 2 بسکتبال ، 9 سالن ورزشي و يک ورزشگاه بهرمند مي‌باشد. سرانه فضاي ورزشي به ازاي هر هزار نفر ( سر پوشيده ) 33 متر مربع و سرانه فضاي ورزشي روباز 57 متر مربع براي هزار نفر جمعيت است .

امور توليدي و اقتصادي
منابع آب و خاک:
در سال 1382 حجم آب‌هاي زير زميني در شهرستان زابل – ميليون متر مکعب بوده که معادل – درصد کل آب‌هاي زير زميني استان مي‌باشد . همچنين کل منابع آبهاي سطحي در اين شهرستان 96 ميليون متر مکعب بوده که حدود 50 ميليون متر مکعب از اين آب‌ها برداشت شده‌است .

کشاورزي، منابع طبيعي و دامپروري:
در سال زراعي 83-1382 سطح زير کشت محصولات زراعي و باغي شهرستان زابل بالغ بر 25861 هکتار است که 1/16 درصد از سطح کشت زير کشت استان را تشکيل مي‌دهد . از اين مقدار 56/1 درصد به کشت باغات و 1/16 درصد به زراعت‌هاي سالانه اختصاص دارد . محصولات عمده زراعي شهرستان غلات ، محصولات جاليزي و نباتات علوفه‌اي مي‌باشد . طي همان سال ، 118 واحد صنعتي پرورش و نگهداري دام و طيور در سطح شهرستان فعال بوده‌است . همچنين ميزان توليد شير ، گوشت قرمز ، گوشت مرغ و عسل به ترتيب 37 ، 1/7 ، 3 و – هزار تن بوده‌است . لازم به ذکر است اين شهرستان داراي 316 واحد پرورش ماهي با توليد 108هزار تن مي‌باشد.

جنگل و مرتع:
در سال 1382 شهرستان زابل ، 474595 هکتار مرتع وجود داشته و مقدار علوفه قابل برداشت از اين مراتع صفر تن بوده‌است . مساحت جنگل‌هاي طبيعي شهرستان 11000 هکتار و مساحت جنگل‌هاي مصنوعي نيز 1633 هکتار مي‌باشد .

صنعت و معدن:
تعداد صنايع موجود شهرستان زابل 72 واحد مي‌باشد که تعداد – واحد آن در نقاط روستايي و تعداد – واحد بقيه در نقاط شهري مستقر مي‌باشند . درسال 1382 تعداد 2 کارگاه فعال مسئوليت استخراج معادن را به عهده داشته که عمده ترين معادن موجود در سطح اين شهرستان عبارت‌اند از : کروميت – مرمر – سنگ لاشه . سهم شهرستان از کارگاه‌هاي معدني فعال استان 3/13 درصد مي‌باشد . ميزان توليدات اسمي سالانه گروه معدني غير فلزي – تن مي‌باشد که – درصد توليدات معدني کل استان را به خود اختصاص داده‌است .