يَزد مرکز استان يزد و مرکز منطقه وسيع و باستاني و کويري اي با همين نام در کشور ايران است و در فاصله 677 کيلومتري جنوب شرق تهران قرار دارد. جمعيت اين شهر طبق سرشماري سال 1385 مرکز آمار ايران برابر با 423,006 نفر بوده‌است.
يزد به شهر بادگيرها معروف است. به «دارالعباده»، «شهر دوچرخه‌ها»، «شهر شيريني»، «شهر قنات و قنوت و قناعت» و «شهر آتش و آفتاب» و ... نيز شهرت دارد.
ميدان اميرچخماق، باغ دولت آباد، زندان اسکندر (مدرسه ضياييه)، آتشکده زرتشتيان، ساعت مارکار، برج و باروي شهر، خانه‌هاي قديمي چون خانه لاري‌ها و خانه عرب‌ها و خانه مرتاض و خانه رسوليان و خانه ملک التجار و خانه محمودي و ...، دخمه‌هاي زرتشتيان، حمام خان، بازارهاي قديمي چون بازار خان و بازار پنجه علي و ...، آب انبارهاي فراوان چون آب انبار شش بادگيري و رستم گيو و ... و مسجد جامع يزد و بالاخره قلعه‌ها، کاروانسراها، تکيه‌ها، مساجد، پيرانگاه‌ها، قنات‌ها، کوچه‌ها، ساباط‌ها، حمام‌ها، و تمام سطح بافت تاريخي شهر يزد از اماکن ديدني شهر است.
پيشينه تاريخي يزد
برخي از مورخان بناي اوليّه شهر يزد را به زمان اسکندر مقدوني نسبت مي‌دهند که وي زنداني ساخته و نام آن را چنين نهاده‌است و به اعتقاد عده‌اي ديگر از تاريخ نويسان در دوره ساسانيان به فرمان يزد گرد اول (421-339 م) در اين محل شهري بنام «يزدان‌گرد» بنا گرديده‌است. نام يزد از همين عنوان گرفته شده‌است و به معني مقدس، فرخنده و در خور آفرين مي‌باشد. وليکن يافته‌هاي باستانشناسي و منابع مختلف نشان مي‌دهد حداقل پيشنيه آن به چندين هزار سال مي‌رسد و در زمان مادها از شهرهاي جنوبي و مرزي ماد بوده‌است و در زمان هخامنشيان چهارراه مهم کشور بوده و دو شاهرا باستاني ايراني قديم در اين نقطه با هم تقاطع داشته‌اند.
مورخين يوناني شهر کهن و باستاني را استيخا يا همان ايساتيس خوانده‌اند.
يزد به معناي پاک و مقدس و يزد گرد به معناي داده خدايي است. شهر يزد نيز به معناي شهر خدا و سرزمين مقدس است.
فرهنگ، زبان و گويش مردم يزد
مردم يزد به زبان فارسي رايج با پاره‌اي ويژگيهاي گويشي سخن مي‌گويند و بسياري از واژه‌ها و ترکيبات زيباي فارسي را در گويش خود حفظ کرده‌اند. در استان يزد برخي ويژگيهاي گويشي ميان شهرستانهاي مختلف محسوس است. معتقدان به آيين زرتشتي در ميان خود هنوز به زبان نياکانشان سخن مي‌گويند و بويژه مراسم مذهبي خود را با اين زبان انجام مي‌دهند. گويش يزدي بخشي از فارسي دري (فارسي خالص و اوليه ايرانيان) است.
از دبيرستان‌هاي قديمي يزد مي‌توان به دبيرستان مارکار، دبيرستان ايرانشهر و دبيرستان کيخسروي اشاره کرد. استان يزد با بيش از 52 درصد مصرف برق صنعتي يک استان صنعتي شناخته شده‌است.
محله‌هاي قديم استان يزد
بادگيرمشخص‌ترين وجهه شهر معماري خاص کويري آن است. بادگيرها، مناره‌ها و گنبدها مشخص‌ترين جنبه ظاهري معماري شهر است. در اين معماري از بادگير براي گرفتن جريان باد و خنک‌کردن فضاي ساختمان به کار مي‌رفته‌است.
بافت و ساخت معماري ويژه منطقه يزد از بارزترين نمونه‌هاي معماري خاص اقليم‌هاي گرم و خشک در جهان است. تناسب آن با نيازها و شرايط اقليمي- فرهنگي مردم منطقه، گذشته از زيبايي خاص اين معماري، از ويژگيهاي آن است. در مرکز هر محله معمولاً حمام، بازارچه، آب انبار، مسجد، حسينيه، لرد، کارگاه‌هاي کوچک، جوي آب (براي دسترسي به قنات) قرار دارد که بسياري از اين امکانات هنوز پا برجا هستند.
بادگيرخانه‌هاي قديمي در جهت قبله ساخته شده‌اند. با اين جهت گيري فضاهاي تابستاني و اتاق‌هاي زمستاني به طرزي مفيد پيرامون حياط مرکزي قرار مي‌گيرند.
حياط مرکزي اصلي ترين فضاي خانه يزدي است. حوض آب در وسط حياط قرار گرفته‌است و باغچه‌ها دور تا دور آن با درختاني که نياز کمي به آب دارند همچون اَنار، اَنگور، اَنجير و پسته که علاوه بر سبزي خانه و تامين سايه و خنکي هوا از خشکي هوا نيز مي‌کاهد.
از جمله نمونه‌هاي بارز معماري قرنهاي گذشته محله فهادان يا يوزداران است که در گويش محلي جنگل يا محل يوزاران ناميده مي‌شود. قدمگاه منسوب به امام رضا نيز در اين گذر واقع شده‌است.
اقليت‌هاي ديني نظير يهوديان بيشتر در محله يهودي‌ها در سمت جنوب مسجد جامع ساکن هستند و کنيسه‌اي دارند. زرتشتيان نيز از جمله در محلّه عيش آباد، محلّه نعيم آباد، کوچه بيوک، محلّه نرسي آباد، محلّه اَهَرستان ساکن هستند.
صنايع يزد
در يزد صنايع بزرگي همچون فرش ستاره کوير يزد و فولاد آلياژي و مجتمع صنعتي چادرملو و کارخانه فولاد نورد يزد و کارخانه کابل و فيبر نوري شهيد قندي و صنايع کاشي و سراميک و شرکت يزد موزائيک و صنايع غذايي رشد،شرکت پيشگامان کوير جاي گرفته‌است که با وجود اين صنايع حدود 53 درصد از مصرف برق در تعرفه صنعتي استفاده مي‌شود.صنعت زرگري يا طلا سازي در يزد از مهمترين و مشهورترين صنايع يزد در سطح کشور است و سازه‌هاي زرگران يزدي با محصولات کشورهاي خارجي از جمله ايتاليا رقابت مي‌کند
ره‌آورد
شيريني (قطاب، پشمک، باقلوا، کيک يزدي، لوزهاي پنجگانه، حاجي بادام، سوهان و نان برنجي و ...)
پارچه شعربافي (ترمه يا انگشت بافت، زري، مخمل، ،دارايي يا ايکات، شمد، چادرشب، روتختي، دستمال يزدي و ...)
روانداز و زمين پوش (قالي، قاليچه، گليم، سجاده، زيلو، پتو، سفره، بقچه، روفرشي، لنگ، حصير و ...)
خاکينه (سفال، سراميک، کاشي و ...)
ساير (انار، ارده، حلوا ارده، گيوه، سريشم، زيورآلات طلا و ...)